Ensemble

Tijdens deze wandeling zoomen we in op kunst uit België, we blijven dus in eigen land. In de M HKA-collectie hebben we werk van meer dan 200 Belgische kunstenaars. We belichten in deze tour slechts een kleine selectie.

De eerste kunstenaar waar we halt bij houden is Koen van den Broek (°1973). Als je de tentoonstelling binnen wandelt, valt je oog meteen op één van zijn schilderijen. Madonna werd gebruikt als campagnebeeld voor de tentoonstelling Meesterwerken in het MAS (2011-2012). Zijn Madonna is een hedendaagse interpretatie en versie van de Madonna met kind van Jean Fouquet (ca.1420-1480). Ander werk van Koen van den Broek uit onze collectie is elders te zien op deze gelijkvloerse verdieping. Grenzen domineren deze werken: zowel in het onderzoek naar de grens van het schilderij als vlak als in zijn voorkeur voor grensmotieven zoals goten of stoepranden.

In de volgende zaal zie je werken van de kunstenaar Luc Tuymans (°1958). Begin jaren 1980 brengt hij figuratie weer centraal in de schilderkunst. Een ingehouden schilderwijze, sterke stilering en filmische aanpak typeren zijn schilderijen. De onderwerpen gaan van bekende historische gebeurtenissen tot banale motieven. De M HKA-collectie bezit enkele schilderijen van Tuymans, verschillende van zijn edities, films en een unieke verzameling van een 1000-tal polaroids die Tuymans aan het museum schonk. Met deze werken wil het museum het dynamisch verband schetsen tussen de verschillende aspecten van Tuymans’ oeuvre. De nadruk ligt op het ontwikkelingsproces van beelden van een kunstenaar die werkt op de grens van afwezigheid/aanwezigheid. Het zijn beelden die zich in al hun vaagheid slechts langzaam prijsgeven en vaak voor meerdere interpretaties vatbaar zijn. In het ontstaan van veel van Tuymans’ schilderijen spelen polaroids een essentiële rol. Niet enkel dienen polaroids als bronmateriaal, bovendien ontwikkelen zijn schilderijen zich op eenzelfde manier, van vage contouren naar picturale detaillering.

Het blijft steeds een verrassing wat Jaqcues Lizène (°1946) in petto heeft. Werk van hem zien we aan de andere kant van de gelijkvloerse verdieping. Lizène houdt ervan als stoorzender te fungeren en zodoende de (kunst)wereld op zijn kop te zetten. Bij hem staan leven en kunst dicht bij elkaar. Niet de vorm van het kunstwerk is belangrijk, wel de houding van de kunstenaar. Op een kritische manier, met ironie en een gezonde dosis humor stelt hij het statuut van kunstenaar, kunstwerk en kunstwereld in vraag. Zo noemt Lizène zichzelf “le petit maître liégeois” en neemt hij de pose aan van “kunstenaar van de middelmatigheid”. Via de Stichting Gordon Matta-Clark bezit het M HKA van Lizène het werk Documents rapportés d’un voyage au cœur de la civilisation Banlieue. Het bestaat uit twee delen: enerzijds is er het verhalende kader, dat met de typische strenge zwart-wit-esthetiek van de conceptuele kunst speelt. Anderzijds worden we brutaal aan onze lichamelijkheid herinnerd in een tweede component, een quasi monochroom beddenlaken waarop de sporen van sperma te zien zijn. Toen dit werk midden jaren 1970 in het ICC werd tentoongesteld, werd dit laken door de censor van dienst – de hoogste gezagsdrager van de provincie – in de ban geslagen.

Vlakbij zien we werk van kunstenaar Vaast Colson (°1977) die, net als Lizène, ervan houdt om het statuut van de kunstenaar en de kunst met een gezonde dosis humor te bevragen. Met performances, waarbij hij zichzelf als kunstenaar direct tegenover de toeschouwer plaatst, brengt hij onvermijdelijk zijn persoonlijk leven, zijn identiteit binnen in het kunstwerk, zonder te vervallen in anekdotiek. Langs de andere kant is hij voortdurend bezig met het creëren van artistieke rollen. In Kalpetran bijvoorbeeld verschijnt hij als prototypische bergwandelaar. Zijn personages zijn zelden tragisch of dramatisch, waardoor hij mythes creëert die hij tegelijkertijd ondergraaft. Een ander werk van Colson in de M HKA-collectie is het monumentale werk Helena Sculpture. Hiervoor maakte Colson in 2004 een reeks van 12 portretten van Helena, de toen 15-jarige dochter van de kunstenaar Martin Kippenberger, onder de titel Helena: The Paintings Martin Couldn’t Paint Anymore. Kippenberger was op dat moment al zeven jaar dood. Sinds 2006 wordt de reeks van portretten van Helena bewaard in Helena Sculpture. Dit werk lijkt tegelijk dienst te doen als een soort kluis voor een artistieke schat of als een reliekschrijn voor de kunstzinnige pelgrim. Slechts één keer per jaar mag de kist worden geopend: op 24 augustus, de verjaardag van Helena.

De laatste werken waar we op deze benedenverdieping bij stil staan, zijn de tekeningen van Anne-Mie Van Kerckhoven (°1951), of kortweg AMVK. Haar werk ontstaat uit grafische notities, tekeningen waarin ze haar gedachtestromen vastlegt. De tekeningen zijn sierlijk en dynamisch. Ze getuigen van kwetsbaarheid, lijden en angstige visioenen. AMVK spreekt in de eerste plaats met beelden die hun betekenis niet onmiddellijk prijsgeven. Vaak combineert ze haar tekeningen met tekst, in bijschriften of in titels. De taal-beeldassociaties dwingen je je te bezinnen over bestaande conventies. Uit zeer verscheiden elementen creëert AMVK een persoonlijke taal, waarin ze kennis over wetenschappelijk onderzoek, onder andere over artificiële intelligentie, combineert met kritische bevindingen over rolpatronen en andere machtsmechanismen in de samenleving. Het vrouwelijke lichaam is een constante in haar werk. Met haar krachtige, zelfbewuste vrouwenbeelden biedt AMVK een alternatieve visie op de traditionele benadering van het vrouwelijke, verleidelijke naakt.

We zetten onze wandeling verder op de tweede verdieping waar we halt houden bij het werk Lili Dujourie (°1941). Al sinds de jaren 1960 bouwt ze aan een gevarieerd en bedachtzaam oeuvre. Ze maakt video’s, sculpturen, collages, tekeningen en fotoreeksen. Thema’s als vergankelijkheid, verlies, verlangen en melancholie vormen het hart van haar werk. In The Kiss verwijzen de rode drapering en de schaal, gevuld met donkerblauwe vloeistof, naar klassieke stillevens. Afgeronde en wervelende vormen van fluweel en hout gaan de confrontatie aan met de strenge geometrische constructie van het zwart driehoekig element. De confrontatie tussen de harde en zachte materialen, de verstilde beweging geven het werk een romantische geladenheid die in de sfeer ligt van liefde en dood, Eros en Thanatos.

We eindigen onze wandeling op de bovenste verdiepingen van het museum. Daar zie je een heleboel media-apparaten die behoren tot de Vrielynck-collectie, die deel uitmaakt van de M HKA-collectie. De Vrielynck-collectie vormt binnen België één van de weinige grote verzamelingen die een beeld geven van de geschiedenis van de film. De verzameling, bijeengebracht door notaris Robert Vrielynck (1933-2000), bestaat grotendeels uit vroege filmcamera’s en projectoren en een omvangrijk aantal filmposters uit de jaren 1970. In deze presentatie gaat Amerikaanse kunstenaar David Blair (°1956) in dialoog met de Vrielynck- collectie.