Ensemble

We verplaatsen ons over de verschillende continenten, gaan na op welke manier kunstenaars omgaan met hun achtergrond en hun cultuur en hoe ze dit beeldend vormgeven. Een deel van de collectiewerken zijn ook in bruikleen op verschillende plaatsen in de wereld. Op de rode muur aan de inkom zie je een overzicht hiervan. Wellicht kom je tijdens je wandeling nog andere werken tegen waarin deze thematiek aan bod komt.

We starten onze wandeling bij het werk van de Chinese kunstenaar Yang Fudong (°1951). Eind jaren 1990 groeide hij uit tot één van de belangrijkste hedendaagse Chinese kunstenaars. Fudong laat zich inspireren door een klassieke filmtaal maar meer nog door de traditionele Chinese esthetica en de taoïstische tradities. Zijn werk is een metafoor voor de gevoelens van isolatie en verlatenheid die de kunstenaar bespeurt in de hedendaagse maatschappij. Tonight Moon getuigt van Fudongs gevoelige en zintuiglijke omgaan met de camera. De video-installatie toont een dagdroom in een oosterse botanische tuin. Fudong speelt met het contrast tussen de weelderige flora en de cast van mannen in maatpak. De verschillende narratieve lagen reflecteren de zoektocht van de kunstenaar naar veelvoudige betekenissen, naar ambiguïteit op verschillende interpretatieniveaus. Natuur is een thema dat regelmatig voorkomt in werk van Fudong en het thema van tuin is tevens een belangrijk motief in de Chinese filosofie. De paradijselijke tuin van Fudong is weelderig, sensueel en erotisch.

We zetten onze wandeling verder naar de werken van Marlene Dumas (°1953). Ze groeide op onder het apartheidsregime in Zuid-Afrika, wat een belangrijke stempel op haar persoonlijk leven en denken heeft gedrukt. Zij begon met schilderen aan de academie van Kaapstad en haar figuratieve, donkere en zorgelijke werken uit die tijd zijn doortrokken van een broeierige onrust. De censuur weegt echter zwaar en in 1976 verhuist zij naar Amsterdam, waar zij nog altijd woont. De rol van de vrouw is een belangrijk uitgangspunt in haar werk, van het vrouwelijk naakt dat haar betekenis is kwijtgeraakt tot de naakte vrouw die haar zinnen verliest. Hoe verschillend haar werken ook mogen zijn, ze zijn allemaal levendig, aanstekelijk, sexy en gericht op de erotische kant van het bestaan. Het M HKA bezit naast olieverfschilderijen ook vijf aquarellen uit haar MD–light Series. Deze werken staan in het teken van plezier en genot. Ze gaan over wat mooi, aantrekkelijk en opwindend is, zowel in erotische als esthetische zin. In deze werken liggen de suggestieve kracht van de schilderkunst en het expliciete van de pornografie ongewoon dicht bij elkaar.

In de volgende zaal zie je een groot werk dat om een fysieke inspanning en tijd vraagt. Het is een installatie van de Amerikaanse kunstenaar Cameron Jamie (°1969). Hij onderzoekt in zijn oeuvre de donkere kant van de Amerikaanse cultuur en de invloed ervan op het leven van alledag. Zijn installatie Maps and Composite Actions is een werk waar je letterlijk kan instappen. Je neemt het paadje dat over de berg kronkelt en komt zo terecht aan de andere kant van de berg. Daar kan je op zoek gaan naar tekeningen die verspreid hangen over de verduisterde ruimte. De tekeningen zijn even verontrustend en donker als de omgeving. Ze maken deel uit van Jamie’s Goat-performances, waarin hij verkleed als vampier naar zijn geboorteplaats in de San Fernando Valley terugkeerde. De situaties waarin hij terecht kwam werden door een vriend in een getuigenverslag gedocumenteerd. Dit verslag werd vervolgens door een andere vriend geïnterpreteerd in illustraties. Jamie maakte op zijn beurt op basis van deze verschillende interpretaties zijn eigen tekeningen en collages. Het geheel is in het binnenste van de berg bij het licht van een lantaarn te bewonderen.

Voor we naar de tweede verdieping gaan, houden we nog even halt bij de installatie van de Kirgizische kunstenaars Gulnara Kasmalieva (°1960) en Muratbek Djumaliev (°1965). Beiden onderzoeken ze de effecten van het Sovjetverleden op de huidige sociale en economische situatie in Centraal-Azië. In Bisjkek hebben ze de leiding over het kunstencentrum Art East. Deze instelling heeft tot doel de infrastructuur voor hedendaagse kunst, kunstonderwijs en de steun aan kunstenaars in Kirgizië en de Centraal-Aziatische regio te verbeteren. Het werk Trans-Siberian Amazons, opgezet in een ruimte die uit transportzakken bestaat, onthult de realiteit achter het aanhoudende gebruik om Chinese goederen langs de Trans-Siberische spoorlijn te smokkelen. Een portret van twee vrouwen, die uit economische noodzaak huishoudelijke goederen verhandelen, geeft een kijk op de overlevingsstrategieën die binnen de onzekere postsovjet-context plaatsvinden. De installatie werd voor het eerst getoond op het Centraal-Aziatische Paviljoen op de Biënnale van Venetië in 2005 en maakt nu deel uit van de M HKA-collectie.

Op de tweede verdieping staan we nog stil bij het werk van twee kunstenaars die deze zomer hun land vertegenwoordigen op de Biënnale van Venetië: Alfredo Jaar in het Chileense paviljoen en Mark Manders in het Nederlandse paviljoen. In de M HKA-collectie zit werk van beide kunstenaars.

De context waarin de werken van de Chileense kunstenaar Alfredo Jaar (° 1956) ontstaan, is zeer belangrijk. Hij vergaart zoveel mogelijk informatie van een situatie of een gebeurtenis en legt deze vast. In 1994 trekt Jaar naar Rwanda, toenmalig Zaïre en Uganda om er getuige te zijn van de afslachting en catastrofale gevolgen van de massamoord. Vier jaar lang werkt hij rond het Rwanda-project. Real Pictures vormt hier één onderdeel van. Het kunstwerk bestaat uit strakke, minimale modules opgebouwd uit archiefdozen. De tekst op de dozen vertelt wat er te zien is op de afbeelding die verborgen blijft. Uit de duizenden foto’s geschoten in Rwanda selecteert hij zestig beelden. Deze tonen de verschillende aspecten van de genocide: de gruwelmoorden, de vluchtelingenkampen, de vernieling van de steden, de pijn van het verlies. De foto’s begraaft hij in zwarte dozen, die hij op elkaar stapelt en ordent in “monumenten” van verschillende vormen en afmetingen. De gekiste foto’s vormen een herinneringsmonument aan de mensen uit Rwanda.

We eindigen onze wandeling bij de installatie van de Nederlandse kunstenaar Mark Manders (°1968). Zijn oeuvre kan worden opgevat als een individuele mythologie. Sinds 1986 werkt hij aan zijn ‘zelfportret als gebouw’. In dit denkbeeldige huis, dat voortdurend inkrimpt en uitdijt, brengt de kunstenaar zijn gedachten tot stilstand.